In een eerder artikel werd het belang van samenwerkend leren voor leerlingen belicht. Wanneer deze aanpak goed wordt vormgegeven, leidt die niet alleen tot betere leerprestaties, maar ook tot een diepgaandere ontwikkeling van sociale en metacognitieve vaardigheden. Wat voor leerlingen geldt, is net zo belangrijk voor leraren. Een school is niet alleen een plek waar leerlingen leren, maar ook een professionele omgeving waar leraren zich blijven ontwikkelen. In dat kader is de professionele leergemeenschap (PLG) van grote waarde.
Een PLG is een groep leraren die structureel samenwerkt om de onderwijspraktijk te verbeteren en het leren van leerlingen te versterken. Dit betekent niet dat er zo nu en dan een overleg plaatsvindt of dat er af en toe ervaringen worden uitgewisseld. Een echte PLG kenmerkt zich door een gedeelde verantwoordelijkheid voor onderwijsontwikkeling, waarbij samenwerking en reflectie vanzelfsprekend zijn. Leraren leren van en met elkaar, stellen vragen bij hun eigen handelen en zoeken samen naar manieren om het onderwijs beter te maken.
Niet vrijblijvend
Erik Verbiest (2014) benadrukt dat een PLG geen vrijblijvende samenwerking is, maar een manier van werken die diepgeworteld is in de cultuur van de school. Volgens hem is een effectieve PLG gericht op gedeeld leiderschap, waarbij leraren niet alleen samenwerken, maar ook gezamenlijk verantwoordelijkheid dragen voor de ontwikkeling van hun onderwijspraktijk. Wanneer een PLG goed functioneert, heerst er een cultuur waarin het normaal is om lessen met elkaar te bespreken, feedback te geven en gezamenlijk naar oplossingen te zoeken. In een school zonder PLG blijven leraren vaak op hun eigen eiland werken, waarbij lesgeven een individuele aangelegenheid blijft. Soms is er sprake van incidenteel overleg, maar als dit beperkt blijft tot praktische afstemming zonder diepere reflectie, mist de school de kracht van echt collectief leren.
Wanneer een team samen leert en reflecteert, worden de lessen beter en profiteren leerlingen daarvan
Erik Jan Vinke MEd
Ondersteunen
Een effectieve PLG ontstaat niet vanzelf, maar vraagt om een cultuur waarin openheid en samenwerking de norm zijn. Dat betekent dat leraren zich veilig moeten voelen om hun twijfels en uitdagingen te delen. Als collega’s elkaar vooral beoordelen in plaats van ondersteunen, komt het gezamenlijke leren niet van de grond.
De overlegmomenten binnen een PLG gaan verder dan een wekelijkse bijeenkomst zonder richting. Tijdens deze momenten analyseren leraren gezamenlijk leerlingresultaten, delen ze ervaringen met lesmethoden en onderzoeken ze nieuwe onderwijskundige inzichten. Reflectie op de effectiviteit van instructies en toetsvormen is een vast onderdeel. Door deze gestructureerde aanpak ontstaat een cultuur van continu verbeteren, waarin praktijkervaring en theoretische kennis elkaar versterken.
Daarnaast speelt leiderschap een belangrijke rol. Schoolleiders die een PLG stimuleren, zorgen ervoor dat samenwerking niet vrijblijvend is. Zij ondersteunen het proces, moedigen leraren aan om van elkaar te leren en zorgen voor de nodige middelen. Als een schoolleiding samenwerking alleen in woorden stimuleert, maar geen tijd inroostert of professionalisering niet serieus neemt, blijft een PLG een loos begrip zonder effect.
Een PLG moet bovendien een werkbare omvang hebben. Groepen van drie tot acht leraren blijken het meest effectief. In kleinere groepen is er voldoende diepgang en betrokkenheid, terwijl grotere groepen het risico lopen dat niet iedereen actief participeert of dat discussies te weinig focus hebben. Verbiest (2014) waarschuwt dat zonder duidelijke structuur en focus een PLG kan verzanden in vrijblijvende gesprekken zonder concrete uitkomsten.
Eigenaar
Leraren die deelnemen aan een goed functionerende PLG ervaren dat hun werk minder geïsoleerd is. Zij kunnen moeilijke vraagstukken bespreken, ervaren steun van collega’s en ontwikkelen zich continu. Dit komt niet alleen hun eigen professionele groei ten goede, maar ook het onderwijs dat zij geven. Wanneer een team samen leert en reflecteert, worden de lessen beter en profiteren leerlingen daarvan.
Voor scholen betekent een sterke PLG dat onderwijsvernieuwingen meer kans van slagen hebben. Innovaties worden niet van bovenaf opgelegd, maar ontstaan vanuit de praktijk. Leraren voelen zich eigenaar van de ontwikkelingen en zijn daardoor meer betrokken. Dit zorgt voor duurzame verbeteringen, in plaats van tijdelijke veranderingen die na een paar jaar weer verdwijnen.
Gemeenschap
Een professionele leergemeenschap is geen tijdelijk experiment, maar een essentiële manier van werken die de kern van een school raakt en een cultuur vraagt waarin samen leren niet alleen mogelijk, maar vanzelfsprekend is. Waar leraren de ruimte krijgen en nemen om gezamenlijk te werken aan het verbeteren van hun onderwijspraktijk. Zonder PLG mist een school de kracht van collectief leren en blijven er kansen liggen voor zowel de leraren als de leerlingen. Wanneer er geïnvesteerd wordt in een PLG, wordt niet alleen sterker onderwijs opgebouwd, maar ontstaat ook een werkomgeving waarin leraren zich continu ontwikkelen, elkaar ondersteunen en samen streven naar het beste resultaat. Dit is het verschil tussen een groep mensen die toevallig op dezelfde school werken, en een hechte gemeenschap die samen werkt aan de toekomst van hun leerlingen.
De uitdaging is duidelijk: zet de stap naar echte samenwerking, start een PLG, en ontdek hoe het onderwijs op de school kan veranderen.