Over het hoe en wat van het leren van vreemde talen Een nieuwe taal leren: voor de een een bron van plezier, voor de ander een struikelblok vol grammatica en uitzonderingen. Maar of je het nu leuk vindt of niet, vreemde talen zijn onmisbaar. Niet alleen om met andere mensen te communiceren, maar ook om andere culturen te leren begrijpen. Het Meesterschapsteam Moderne Vreemde talen houdt zich bezig met het hoe en wat van vreemde talen. Twee leden van dit meesterschapsteam, Eva Knopp en Rozanne Versendaal, delen hun inzichten.
Vreemde talen: wat verstaan we daar eigenlijk onder? Versendaal, universitair docent Frans in Utrecht: ‘Dat zijn talen die niet officieel zijn in een bepaald land of binnen een gemeenschap. Een vreemde taal leer je door onderwijs te krijgen in die taal. We noemen dat tweedetaalverwerving.’
Hoe een vreemde taal het beste aan te leren is een vraag waar beide vakdocenten in het meesterschapsteam veel mee bezig zijn. Versendaal: ‘Het meesterschapsteam is een soort denktank die een brug wil slaan tussen het middelbaar onderwijs en het onderzoek in de moderne vreemde talen. In deze tijd verandert er veel. Denk aan Artificial Intelligence (AI). Hoe je een taal aanleert, is een combinatie van factoren. In het verleden was het vooral een kwestie van veel grammatica leren. Er komen echter veel meer dingen bij kijken. Als meesterschapsteam hebben we hier een visie op ontwikkeld.
‘Het meesterschapsteam is een soort denktank die een brug wil slaan tussen het middelbaar onderwijs en het onderzoek in de moderne vreemde talen’
Rozanne Versendaal
Allereerst gaat het om taalbewustzijn: kennis over de taal zelf, hoe deze in elkaar zit. Als tweede om cultuurbewustzijn: kennis over de cultuur of culturen waarvan de taal een belangrijk onderdeel vormt. Neem bijvoorbeeld het Franse woord laïcité. Dit heeft te maken met de politieke keuze in Frankrijk om kerk en staat strikt van elkaar te scheiden, bijvoorbeeld in het onderwijs. In het Nederlands is er geen synoniem voor laïcité, aangezien wij juist het recht hebben om onderwijs op religieuze grondslag vorm te geven. Door een vreemde taal te leren, leer je te navigeren tussen verschillende culturen.
Als derde is er de communicatieve competentie. Gericht op het communiceren. Hoe praat je met iemand? Je leert dat er verschillen zijn tussen talen en het effectief spreken van een taal, zodanig dat je overal kunt redden. En niet alleen op de camping.’
Integreren
Het vakgebied vreemde talen is ontstaan medio jaren vijftig. Mensen gingen reizen en daardoor de talen ook meer letterlijk gebruiken. Knopp, universitair docent Duits aan de Radboud Universiteit: ‘Dat vroeg een andere aanpak. De gedachte was eerst om veel te herhalen en woorden en rijtjes te stampen, zonder communicatieve en inhoudelijke context. Dat is echter niet voldoende. Tijdens het gebruiken van de vreemde taal heb je vaak niet genoeg tijd om de rijtjes en regels uit te zoeken en toe te passen. Beter is het om woorden en regels in een communicatieve context te oefenen en de verschillende vaardigheden (lezen, luisteren, schrijven, spreken) te integreren om een bepaald communicatief doel te bereiken. Vroeger was het steeds het herhalen van een zin, bijvoorbeeld “Peter went to the zoo.” Nu weten we dat als zo'n zin weinig inhoud heeft, het ook minder landt.’
‘Studenten leren gedichten kennen, analyseren en zelf schrijven. Daarmee integreer je veel dingen’
Eva Knopp
Versendaal onderstreept het belang van inhoud. ‘Het moet ergens over gaan. Bijvoorbeeld als je in de les literaire werken bespreekt, dat je samen nadenkt over hoe de dag van een Franse leerling eruitziet. Dan komen ook onderliggende motieven naar boven. Zoals dat beide ouders in Frankrijk werken en dat leerlingen daardoor lang op school zitten. Zelf geef ik bij Frans de cursus creatief schrijven. Studenten vinden het leuk om elkaars verhalen te lezen.’
Knopp: ‘In onze colleges Duits gaan we aan de slag met gedichten over de Duitse taal. Studenten leren gedichten kennen, analyseren en zelf schrijven. Daarmee integreer je veel dingen. Je hebt het niet alleen over de taal en cultuur, maar ook over hoe je je uitdrukt. Je bent dan vrijer in een vreemde taal.’
Motivatie
Er zijn verschillende manieren om een taal te leren, zo geven de vakdocenten Duits en Frans aan. Door het lezen van literaire boeken, het maken van een taalreis, uitwisselingsprojecten tussen leerlingen, maar vooral door de taal betekenisvol in communicatie te oefenen en gebruiken. Knopp: ‘Motivatie speelt een grote rol. Dit bepaalt de mate van moeite en inzet bij het leren van een vreemde taal. Meerdere factoren spelen bij motivatie een rol. We onderscheiden extrinsieke en intrinsieke motivatie. Als de motivatie van buitenaf komt, kan dat je helpen om je in te zetten voor het leren, bijvoorbeeld als je een goed cijfer wil krijgen. Het belangrijkste is echter de intrinsieke motivatie. Die komt vanuit de leerling zelf: als een leerling de taal leuk en aantrekkelijk vindt. Of de cultuur van een land interessant en uitdagend. Of als het lukt om met andere mensen te communiceren. Daarnaast speelt de docent een grote rol in het stimuleren. En ouders die het belangrijk vinden. Dat helpt uiteraard ook.’
Samenwerking
Meer dan vroeger wordt er samengewerkt met docenten van andere vakken. Knopp: ‘Samen met studenten en docenten geschiedenis, kunstmatige vorming en Duits ontwikkelden wij een interdisciplinaire lessenreeks voor bovenbouwleerlingen over een gedicht van Paul Celan. Hij was een Joodse dichter uit de jaren dertig, opgegroeid in de Duitstalige gebieden in het huidige Roemenië. Hij schreef het wereldberoemde gedicht “Die Todesfuge” naar aanleiding van de Holocaust. We stelden vragen als: waarom heeft hij Duits gesproken en woonde hij in Oost-Europa? Zo hebben wij een werkschrift gemaakt. Iedere school kan dat op zijn eigen manier behandelen.’
Versendaal: ‘Ook wij werken op de Universiteit Utrecht samen met andere disciplines. Onder meer met kunstgeschiedenis. Bijvoorbeeld door het gebruik van gedichten en prenten. De studenten Frans begrijpen de tekst, de studenten kunstgeschiedenis de beelden. Dat geeft een mooie samenwerking én een meerwaarde, doordat je er vanuit verschillende perspectieven naar kijkt.’
‘Er is heel veel in ontwikkeling’, geeft Versendaal aan. ‘Op middelbare scholen en universiteiten worden programma’s herijkt.’ Knopp: ‘Waar we nog aan moeten werken is dat veel kinderen en studenten een verschillende achtergrond hebben. Dat brengt een diversiteit aan talen met zich mee.’ Versendaal: ‘Daarmee bedoelen we ook dialecten en regionale talen.’ Knopp: ‘Deze meertaligheid mag nog meer onderkend worden. Iets waar we richting schoolbesturen mee bezig zijn. Elke taal doet ertoe.'
Tien redenen om voor talen te kiezen
- Talenkennis maakt echt contact mogelijk.
- Taalleren is gymnastiek voor je hersenen.
- Je eigen cultuur wordt minder vanzelfsprekend.
- Je krijgt begrip voor de belevingswereld van anderen.
- Je ontwikkelt nieuwe kanten van jezelf.
- Een talenstudie is boeiend en uitdagend.
- Een talenstudie stimuleert je creativiteit.
- Kennis over taal is nodig voor AI-toepassingen.
- Meertaligheid is veel waard op de arbeidsmarkt.
- … en ja, je kunt ook bij de hotelreceptie vragen om de wificode.
Zie voor de uitgebreide versie: Taalwijs.nu
Meesterschapsteam Moderne Vreemde Talen
Het Meesterschapsteam Moderne Vreemde Talen (MVT) is het landelijk adviesorgaan voor de vakdidactiek van de moderne vreemde talen. Het MVT wil een brug slaan tussen het talenonderwijs en onderzoek naar tweedetaalverwerving. Het stelt zichzelf ten doel om vakdidactisch onderzoek op het gebied van taal en cultuur te versterken en is nauw betrokken bij de ontwikkelingen rond de vakvernieuwing in het voortgezet onderwijs
Het team bestaat uit acht mensen, onder wie dr. E.M. (Eva) Knopp en dr. R.M.(Rozanne) Versendaal.